SDL Trados Nedir
SDL Trados Nedir ve Neye Yarar
SDL Trados, tercüme büroları ve çevirmenler tarafından sıklıkla kullanılan bilgisayar destekli bir çeviri yazılımıdır. Bu tür programlara CAT (computer-assisted translation / bilgisayar destekli çeviri) denmektedir. SDL Trados bu yazılımların en önde gelenlerinden biridir.
Trados GmbH Kuruluşu
Trados GmbH, 1984 yılında Jochen Hummel ve Iko Knyphausen tarafından Almanya’nın Stuttgart kentinde kurulmuştur. Şirket, ilk kurulduğunda yalnızca bir dil servis sağlayıcısı (LSP / Language Service Provider) iken 1980’lerin sonlarına doğru çeviri yazılımları geliştirmeye başlamıştır. 1990’ların sonlarına doğruysa yazılımın iki bileşenini çıkartmıştır; MultiTerm 1992’de çıkarken Translator’s Workbench ise 1994’de piyasaya sürülmüştür ve iki program da Windows’a uyumlu olacak şekilde hazırlanmıştır. Microsoft da onların bu çabasına karşılık vermiş ve 1997’de Trados’u iç lokalizasyon ihtiyaçları için kullanmaya karar vermiştir. Bu gelişmelerin ışığında da, 1990’ların sonlarına doğru Trados çeviri yazılımları arasında piyasa lideri olmuş ve bir tercüme bürosunun vazgeçemeyeceği programlar arasına girmiştir. 2005 yılında ise SDL bünyesine katılmıştır.
Çeviri Yazılımları Hakkında
Çeviri yazılımları günümüzde belli bir kesim tarafından bilinirken diğer kesiam tarafından hiç bilinmemektedir, ya da bunun başka bir versiyonu, bir kesim bu tarz programları desteklerken diğerlerinin çeviri yazılımlarını kullanmaya hiç yanaşmıyor olmalarıdır. Bu tarz bilgi eksikliğini ve önyargıları kırmak adına öncelikle programı tanıtmak en mantıklısı olacaktır.
Trados programı ya da genel olarak bu tarz çeviri yazılımları direkt olarak çeviri yapmazlar, fakat çevirmenin yükünü bir hayli azaltırlar. Bir dilde sürekli olarak kullanılan kalıplar olması kaçınılmazdır ve mesleği çevirmenlik olan biri de bu kalıplarla illa ki karşılaşacaktır. Trados, en basit anlatımla, sizin çevirilerinizi kaydetmek için bir veritabanı oluşturur ve bu veritabanı yoluyla sizi daha önce çevirdiğiniz kelimeleri veyahut cümleleri tekrar çevirme derdinden kurtarır. Detaylandıracak olursak SDL Trados’un dört temel bileşeni vardır:
SDL Trados’un Bileşenleri
- SDL Trados Studio; Çeviri belleğini oluşturan, bu bellek üzerinden çeviri yapan; aynı zamanda otomatik olarak proje yaratabilen ve yine bellek üzerinden çeviri yapabilen bir uygulamadır.
- SDL MultiTerm; Onaylanmış terminolojiye sahip çevirileri öne çıkarmaya yarayan bir terminoloji aracıdır.
- SDL Trados 2007 Yazılımı; Önceki sürümün; Translator’s workbench (çeviriyi görme, kaydetme ve tekrar kullanma fonksiyonlarını sağlayan veritabanı sistemi), TagEditor (etiketleri / tagları korur ve kaynak belgeden çeviri belgesine aktarırken sözdizimini düzeltir), SDLX (ITD formatı) gibi bileşenleri eklenmiş versiyonu.
- SDL Passolo Essential; Kullanıcı arayüzlerinin de çevrilmesini sağlayan lokalizasyon aygıt yazılımı.
Studio uygulamasında; grafik ara yüzlerinin tercümesi yapmak ve kaynak belgeleri mevcut tercümelerle karşılaştırmak için araçlar da mevcuttur.
Yukarıda belirtilen avantajlarının yanı sıra, Trados’un bir diğer avantajı da 70’in üstünde dosya türünü destekliyor oluşudur. Bunların arasında çeşitli etiket formatları (SGML, XML, HTML, XLIFF, SDLXLIFF gibi; SDLXLIFF, Studio’nun çeviriye özgü kendi formatıdır), OpenDocument dosyaları, yazı dosyaları, kaynak kod dosyaları (Java – Microsoft .NET), Microsoft Word, Excel, PowerPoint ve bazı Adobe dosya formatları (PDF, FrameMaker, InDesign, InCopy).
Çeviri Belleği
Konuyu biraz daha detaylandıracak olursak, Trados’un ne formatlarda kayıt yaptığından ve bu uzantıların farklılıklarından bahsetmemiz gerekir, bunun için de öncelikle CAT programlarında oldukça yaygın bir terim olan TM’den bahsetmek şarttır.
TM’nin tam olarak uzantısı Translation Memory (Çeviri Belleği)’dir. Çeviri belleği, daha önce çevrilmiş bir metindeki cümleleri, paragrafları ya da cümle gibi kısımları (başlık, madde sıralamaları v.s.) kaydeder ve böylece çevirmenlere sonraki çevirilerinde yardımcı olur. Özgün kelimeleri ise terminoloji uygulamalarına devreder. Çeviri belleğini kullanan yazılım programlarına TMM (Translation memory managers / Çeviri bellek yöneticileri) de denilmektedir.
Bahsi geçen TM formatına, Trados’da SDLTM denmektedir. SDL Trados Studio yeni bir TM dosyası açarak tüm çeviri bilgilerini burada saklar. Direkt çevirilerin dışında yapısal ya da içerikle alakalı bilgiyi de saklayarak kaynak ve çeviri dosyası arasındaki bağlantıların kurulmasını sağlar. Aynı zamanda en yakın çeviriyi bulmak için programlanmıştır.
Ana çeviri bellek veritabanı dosyası: .sdltm
Yeni çeviri belleği ise beş dosyadan oluşmaktadır:
Ana çeviri bellek veritabanı dosyası: .tmw
Nöral ağ dosyaları: .mdf, .mtf, .mwf, .iix
Çeviri belleği kaydederken, beş çeviri bellek dosyasını da kopyalamanız gerekmektedir. Eğer bu işlemi yapmazsanız, Translator’s Workbench kopyalanmış çeviri belleğini açarken hata verir.
Trados sunucu temelli çeviri belleğiyle de çalışabilir.
Terimler, MultiTerm uygulaması tarafından işletilir. Terimler iki dilli de, çok dilli de olabilir.
Bunlar dışında Trados Studio 2011’e Makine Çevirisi ve Düzeltme özelliği eklenmiştir. Uygun ayarlar yapıldığı takdirde, çeviri belleğinde bulunamayan cümleler / kelimeler makine çevirisi ile tercüme edilir ve Düzeltme de bu çevirinin değiştirilmesini ve daha net bir hâle getirilmesini sağlar.
Trados’un her ne kadar temel özellikleri yeterli olsa da, kullanıcıların ekstra bir uygulamaya ihtiyaç duymaları ihtimaline karşı 2010 yılında SDL OpenExchange adında bir web portalı açılmıştır. Burası kullanıcıların kendi ihtiyaçlarına göre yaptıkları ek programları diğer kullanıcılarla paylaştıkları bir ortamdır. Uygulamalar herkese açıktır ve hepsi temel ürünle birlikte çalışmaktadır. 15 Aralık 2011 tarihli istatistiğe göre siteden 25,000 uygulama indirilmiştir.
2004 Dünya Bankası anketine göre, Trados global market payının %75’ine sahipken SDL de buna ek olarak %10’luk ek bir paya sahiptir. 2006’da yapılmış ICU Çeviri Bellek Anketi’ne göre, Ankete katılan kullanıcıların %75’i Trados’u kullanmaktadır.
SDL Trados’un eleştirildiği tek konu geriye uyumluluk özelliklerinin eksik olmasıdır. Yani, eski aygıtlar tarafından üretilmiş bazı girdileri, uzantıları ya da bilgileri görüntüleyemez durumda olmasıdır. Trados’un tüm dosya formatlarını desteklemesi için çeşitli çözümler üretilmiştir, fakat hâlâ ufak tefek sorunlar yaşanma ihtimali vardır. Bu karışıklığının nedeninin lisans karışıklığı olduğu ve çözümün de bu karışıklığın basitleştirilmesiyle getirilebileceği düşünülmektedir.
Trados Programının Kullanımı
1) Öncelikle Trados Translator’s Workbench’i açın.
2) Daha sonra çevireceğiniz dosyayı açın.
3) Translator’s Workbench’e geri gelin, File / New (Dosya / Yeni) seçenekleri seçin. Sonraki aşamada sizden kaynak ve hedef dili seçmenizi isteyecek. Bunları da seçtikten sonra Create (Yarat) tuşuna basmanız gerekmektedir. Orada size nereye kaydetmek istediğinizi soracaktır, isim verdikten istediğiniz yere sonra kaydedebilirsiniz.
4) Daha sonra Word dosyasına ya da çeviri dosyanız neyse ona geri dönüp çevireceğiniz kısmı işaretledikten sonra sol üst köşeden kırmızı parantez işareti gibi gözüken Open (Aç) tuşuna basmanız gerekmektedir.
5) Size açılan yere çevirinizi yazdıktan sonra, yazıdaki sonraki bölüme devam edebilirsiniz. Set (Yerleştir / Kaydet) tuşuna basarak önceki kısmı belleğe kaydetmeniz ve sonraki bölüme geçmeniz mümkündür.
6) Sonraki çevireceğiniz kısmı da aynı şekilde işaretleyip Open (Aç) tuşuna basıp tekrar çevirinizi yazarak belleğe kaydedebilirsiniz. Bu noktada daha önceki çevirilerinizden, mevcut çevirinize benzeyen varsa program zaten size bunu sunacaktır, yoksa da o alan boş kalacaktır, dolayısıyla çevirmeniz gerekecektir.
Örneğin, bu aşamada bir önceki cümlenize gidip Open (Aç) tuşunun hemen sağındaki Open / Get (Aç / Al) tuşuna basarsanız az önce yaptığınız çevirinin bellekten karşınıza getirildiğini görebilirsiniz. Ayrıca tüm bu tuşların yukarıdaki Trados butonundan kısa yollarını da öğrenebilirsiniz, böylece daha da hızlanmak mümkündür.
Tabii ki bu maddeler sizi yalnızca temel noktada yönlendirmek içindir, fakat ileri tekniklerde takıldığınız yer olursa da Trados için çok sayıda rehber internette hem yazı olarak da hem de video olarak mevcuttur. Trados, çeviriyi hızlandıracak bir programdır; öğrenilmesi zordur, fakat çevirmeni de birçok zahmetten kurtarır.